Baitulmal dan perundangan di Malaysia

 Pada zaman khalifah Umar al-Khattab, kaum muslimin dikurniakan rezeki dan harta yang melimpah ruah dari hasil zakat, jizyah dan lain-lain menyebabkan ruang baitulmal tidak mencukupi. Ada antara para sahabat mencadangkan supaya membuat bancian penduduk dengan mencatat semua nama penduduk membolehkan mereka diberi bantuan tahunan secara tetap dan saksama.

Hal ini bermula apabila Abu Hurairah  tiba di Madinah dari Bahrain. Setelah khalifah Umar bertanyakan tentang keadaan penduduk di sana, lalu beliau bertnaya tentang hasil kutipan yang diperolehi dari Bahrai dengan berkata, “Apa yang saudara bawa bersama-sama ke Madinah ini?” lalu Abu Hurairah menjawab, “Aku membawa wang sebanyak 500 dirham, wahai Amirul Mukminin”. Khalifah Umar terperanjat mendengar jumlah wang yang besar dibawa dari Bahrain oleh Gabenornya. Khalifah Umar bertanya lagi seakan-akan tidak percaya dan diakui oleh Abu Hurairah. Kemudian Khalifah Umar meminta Abu Hurairah pulang untuk berehat dengan sangkaan Abu Hurairah mengantuk, letih dan tersilap menyebut jumlah itu dan memintanya dating semula pada keesokan harinya. Pada keesokan harinya, Abu Hurairah menyatakan jumlah yang sama. Kemudian Khalifah Umar bangun dan berucap dihadapan orang ramai.

“Wang yang banyak telah tiba. Kalau tuan-tuan sukakan wang itu dibahagi-bahagikan dengan cara dihitung, maka kami sedia menghitungnya, jika hendak disukat, kami sedia menyukatnya.”

Ketika ini, bangun salah seorang daripada mereka meencadangkan setiap nama penduduk didaftarkan dalam buku pendaftaran. Cadangan ini diterima dan semua penduduk didaftarkan dalam buku daftar. Mengikut sumber daripada al-Harith dari Ibnu Sa’ad dari Jubayr bin al-Huwayrith bin Naqayd mengatakan, “Umar telah merujuk keapda orang-orang Islam berkaitan buku pendaftraan bancian penduduk dan Saiddina Ali r.a. berkata “kongsikan bersama setiap tahun apa sahaja harta yang terkumpul dengan kamu dan jangan simpan sesuatu apa pun”. Saidina Uthmana bin Affan r.a berkata, “Saya lihat banyak harta yang mencukupi untuk semua orang dan ia tidak dapat dihitung sehinggalah kamu dapat mengenali mereka yang telah mengambilnya dan mereka yang belum menerimanya. Saya tidak suka dilakuakn secara bercelaru.” Al-Walid bin Hisyam bin al-mughirah berkata kepadanya, “Wahai Amirul Mukminin, saya telah berada di Syam dan melihat raja-raja mereka menyediakan buku daftar dan mewujudkan Diwan Tuan sepatutnya adakan buku daftara dan dan jadikan diwan. Umat menerima nasihat ini, lalu memanggil Aqil bin Abi Thalib dan Makhzamah bin Nawfal dan Jubayr bin Mut’im. Mereka semua adalah ahli genealogi bagi suku puak Quraisy lalu berkta keapda mereka, “Tuliskan senarai penduduk mengikut darjat mereka”.

Menurut Hailani Muji Tahir dalam bukunya bertajuk ‘Pengenalan Tamadun Islam Dalam Istitusi Kewangan menjelaskan bahawa pada asasnya, hanya terdapat satu bentuk institusi kewangan  dan harta dlam Islam iaitu Bayt al-Mal. Institusi ini mnegandungi pelbagai jenis harta seperti zakat, cukai, harta wakaf dan harta kebajikan yang diletakkan dibawah pengawasannya. Harta yang terkumpul ini mempunyai perbezaan khusus dalam organisasi, pengumpulan dan penggunaannya dan operasinya tidak dilakukan secara terpisah, malah slaing melengkapi untuk memberi kemudahan dan perkhidmatan keapda masyarakta dan negara.

Pada masa peninggalan Khalifah Abu Bakar, wang yang tinggal dalam baitulmal hanya tinggal 1 dirham sahaja kerana telah dibahagikan kepada semua yang memerlukan. Manakala zaman Khalifah Umar harta semakin bertambah dan Khalid al-Walid mencadangkan penubuhan diwan  Jabatan Penbendaharaan Negara dengan kelulusan Majlis Shurah di Kota Madinah dan wilayah-wilayah Islam yang lain. Diwan ditubuhkan bagi mengawal dan menguruskan pentadbiran ke atas harta-harta negara. Khalifah Umar bersetuju dengan cadangan itu dan melantik ‘Aqil bin Abi Thalib, Makhzamah bin Nawfal dan Jubayr bin Mut’im diamanahkan mengendalikan diwan yang kemudiannya dikenali Bayt al-Mal. Pengurusannya telah diletakkan dibawah Sahibi Bayt al-Mal.

KEDUDUKAN BAITULMAL DALAM SISTEM PERUNDANGAN DI MALAYSIA

Senario sistem perundangan di Malaysia iaitu undang-undang sivil dan udang-undang Islam.

a)   Undang-undang sivil bermaksud undang-undang awam. Sumbernya ialah dari sumber bertulis dalam  Perlembagaan Persekutuan. Perlembagaan Persekutuan merupakan undnag-undang tertinggi dan apa-apa undang-undang yang dibuat bertentangan dengannya akan terbatal dan tidak sah. 

Se Setiap negeri terdapat Perlembagaan Negeri masing-masing yang ditadbir oleh Dewan Undangan Negeri. Terdapat 13 Perlemabagaan Negeri di Malaysia menurut Jadual Kelapan Perlemabgaaan Persekutuan. Anatara peruntukan berkenaan, Raja boleh bertindak menurut budi bicaranya pada beberapa perkara seperti menjalankan apa-apa tugas sebagai ketua Agama Islam atai mengenai Adat Istiadat Melayu. Seterusnya undang-undnag persekutuan iaitu undang-undnag yang dibuat dan diluluskan di Parlimen .Undang-undnag yang digubal selepas merdeka dipanggil Akta dan sebelum merdeka dinamakan Ordinan. Contoh Undnag-undang persekutuan ialah Akta Kontrak 1950. Undang2 negeri merujuk keapda undnag-undang yang dibuat dan diluluskan oleh Dewan undnagn Negeri. Undang-undang yang telah digubal dipanggil Enakmen.

b)  Undang-undnag Islam merupakan cabang yang kedua dalam system perundangan di Malaysia. Walaupun Islam diterima oleh Perlembagaan Persekutuan Malaysia sebagai agama Persekutuan, penerimaan tersebut tidka menjadikan undang-undang Islam sebagai undang-undnag negara. Selaras dengan kehendak berkenaan dan selaras dengan kedudukan agama Islam di bawah kuasa raja-raja bagi negeri-negeri, Perlembagaan Malaysia telah menetapkan bahawa undang-undang Islam adalah urusan negeri-negeri. Jadual kesembilan, Senarai 2- senarai negeri Perlembagaan Persekutuan menyebut kuasa kerajaan negeri adalah seperti berikut:

“Kecuali di Wilayah-wilayah Persekutuan, Hukum Syara’ dan undang-undang diri dan keluarga bagi orang yang menganut agama Islam, termasuk Hukum Syarak berhubung dnegan mewarisi harta berwasiat dan tidak berwasiat, pertunangan, perkahwiman, perceraian, maskahwin, nafkah, pengambilan anak angkat, taraf anak, penjagaan anak, pemberian, pembahagian harta dan amanah bukan khairat, Wakaf Islam dan takrif serta anamah dan perbadanan bagi orang-orang mengenai pemberian agama islam dan kahirat, yayasan, amanah, khairat dan Yayasan khairat yang dijalankan kesmua sekali dalam Negeri; adat istiadat Melayu; zakat, fitrah dan Baitulmal atau hasil agama Islam yang seumpamanya; masjid atau mana-mana temoat sembahyang awam untuk orang Islam; mengadakan dan menghukum kesalahan-kesalahan yang dilakukan oleh orang-orang yang menganut agama Islam terhdapa rukun-rukun Islam kecuali mengenai perkara-perkara yang termasuk dalam Senarai Persekutuan; keanggotaan, penyusunan dan cara bagi Mahkamah-mahkamah Syariah, yang akan mempunyai bidangkuasa hanya ke atas orang-orang yang menganut agama islam dan hanya mengenai mana-mana perkara yang termasuk dalam perenggan ini, tetapi tidak mempunyai bidangkuasa undang-undnag persekutuan; mengawal pengembagan iktikad dan kepercayaan antara orang-orang yang menganut agama Islam; menentukan perkara-perkara Hukum Syarak dan iktikad dan adat istiadat Melayu”

Peruntukan ini jelas menunjukkan bahwa undag-undang Islam di Malaysia merupakan undang-undnag diri dan keluarga bagi orang-rang yang menganut agama Islam. Undang-undang diri dan keluarga ini boleh dibahagikan keapda tiga iaitu undang-undang keluarga, undnag-undang jenayah dan undnag-undang kehartaan. Undang-undang kekeluarganan dan undang-undang jenayah telah banyak dibincangkan kedudukan dan peranannya sejak beberapa tahun kebelakangan ini sehingga berhasil keluarkan Enakmen Keluarga Islam Negeri-negeri. Enakmen Jenayah Islam dan Prosedur Jenayah Syariah dan Acara Mal telah digubal oleh negeri-negeri di Malaysia bagi meninggikan taraf Mahkamah Syariah dan menjamin keadilan keapda orang-orang Islam di Malaysia.

Dalam konteks sistem perundangan di Malaysia, undang-undang kehartaan ialah suatu undang-undang yang tersendiri kerana undang-undnag keluarga Islam tidak memasukkan beberapa perkara yang berhubung dengan kehartaan sebagai sebahagian daripadanya. Undang-undang kehartaan merupakan suatu undang-undang yang tidak jelas istilahnya. Penulisan ulama’ terdahulu menghuraikan berkenaan harta tidak merangkumi semua aspek harta dalam Islam dan sekadar merangkun=mi persoalan atau huraian tentang sumber dan perbelanjaan kewangan negara Islam pada zaman tersebut. Manakala ulama’ moden berpendapat bahawa undang-undang kehartaan sepatutnya termasuk dalam urusan kekeluargaan dan nikah cerai kerana semuanya urusan diri atau persendirian dan wajar dinamakan undnag-undang persendirian atau al-ahwal al-Syakhsiyyah. Ini menunjukkan undag-undnag harta adalah satu kategori undang-undang tersendiri yang pada permulaannya termasuk dalam kategori keawngan negara. Namun kerangka kerjanya belum mantap terumbang ambing dengan kategori undang-undang yang lain seperti kekeluargaan.

SUMBER:

1) Dr Muhammad Baltaji. 2007.'Ijtihad Umar Bin Khattab Dalam Penetapan Syariat Islam'.  Terjemah: H. Abdul Rachman Saleh Siregar, L.c. Cetakan pertama .  Selangor. Terbitan Berlian Publications Sdn Bhd

2) Hailani Muji Tahir.1998. 'Pengenalan Tamadun Islam Dalam Institusi Kewangan.  Kuala Lumpur:Dewan Bahasa dan Pustaka.   

3) Ruzian MarkomA. 2003. Penubuhan baitulmal kebangsaan : Satu Keperluan Menurut Undang-undang Islam di Malaysia dalam buku 'Ke Arah Pembangunan Baitulmal Kebangsaan. Penyunting: Nik Mustapha Hj. Nik Hassan. Kuala Lumpur. Terbitan Institut Kefahaman Islam Malaysia.